สภาพทั่วไป

      ที่ตั้งและอาณาเขต

        จังหวัดจันทบุรี  ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ของประเทศไทย  ระหว่างเส้นรุ้งที่ 12-13  องศาเหนือ  และเส้นแวงที่ 101-102  องศาตะวันออก ระยะทางที่ห่างจากกรุงเทพฯ  ตามเส้นทาง (สายใหม่)  ประมาณ 240 กิโลเมตร  มีพื้นที่ทั้งหมดจำนวน  6,338 ตารางกิโลเมตร  หรือประมาณ  3,961,250 ไร่ คิดเป็นพื้นที่ร้อยละ 16.63 ของภาคตะวันออก  และร้อยละ 1.8 ของประเทศ  โดยมีอาณาเขตติดต่อกับจังหวัดใกล้เคียง คือ

        ทิศเหนือ               ติดต่อจังหวัดชลบุรี  ฉะเชิงเทรา  และสระแก้ว
        ทิศใต้                   ติดต่อจังหวัดตราด และอ่าวไทย
        ทิศตะวันออก          ติดต่อจังหวัดตราด  และประเทศกัมพูชา
        ทิศตะวันตก            ติดต่อจังหวัดระยอง  และอ่าวไทย

    การปกครองและประชากร

        จังหวัดจันทบุรี  แบ่งการปรกครองออกเป็น 10  อำเภอ  76  ตำบล  751  หมู่บ้าน การปกครองท้องถิ่นประกอบด้วย  องค์การบริหารส่วนจังหวัด  เทศบาล (เทศบาลเมือง 2 แห่ง  เทศบาลตำบล 14 แห่ง) องค์การบริหารส่วนตำบล 68 แห่ง ประชากรจังหวัดจันทบุรี  ณ วันที 4 ธันวาคม  2551 รวมทั้งสิ้น 508,580 คน แยกเป็นชาย 250,934 คน หรือร้อยละ 49.34 เป็นหญิง 257,646 คน หรือร้อยละ 50.66 จำนวนครัวเรือนเกษตรกร ในปี 2550 จำนวน 73,428 ครัวเรือน คิดเป็นร้อยละ 46.72  ของครัวเรือนทั้งหมด

ตาราง  ข้อมูลด้านการปกครองท้องที่ จังหวัดจันทบุรี

   ที่มา:   กรมการปกครอง, 2546 และ  สำนักสถิติพยากรณ์, 2548

    ลักษณะภูมิประเทศ

        ลักษณะภูมิประเทศของจันทบุรี  แบ่งได้เป็น 3  ลักษณะ คือ
1. ภูเขาสูงและเนินเขา  ได้แก่  ด้านตะวันตกเฉียงเหนือติดกับจังหวัดระยอง และจังหวัดฉะเชิงเทรา ในเขตอำเภอแก่งหางแมว  มีเขาชะมูล  เขาชะอม  และเขาลำปลายประแกต  ซึ่งเป็นต้นกำเนิดน้ำสาขาของคลองวังโตนดทางตอนเหนือ  และด้านตะวันออกมีทิวเขาจันทบุรี  ประกอบด้วย  เขาสอยดาวเหนือ  เขาตะเคียนทอง  เขาพระบาทหลวง  เขาปล้อง  เขาสอยดาวใต้  ทิวเขาจันทบุรีทอดตัวจากเขตติดต่อกับจังหวัดสระแก้ว  ลงมาตอนกลางของจังหวัด  บรรจบกับเขาสามง่ามของทิวเขาบรรทัด  ทิวเขาจันทบุรี  ครอบคลุมพื้นที่ด้านตะวันออก ของอำเภอเขาคิชฌกูฏ  ด้านตะวันตกของอำเภอเขาสอยดาว และอำเภอโป่งน้ำร้อน ส่วนเขาสามง่ามอยู่ทางตอนใต้ของอำเภอโป่งน้ำร้อน  ด้านตะวันออกของอำเภอมะขาม  และตอนเหนือของอำเภอขลุง  นอกจากนี้ภูเขาสระบาป  อยู่ในพื้นที่เขตติดต่ออำเภอเมืองจันทบุรี  อำเภอมะขาม     และอำเภอขลุง ส่วนเนินเขามีกระจัดกระจายอยู่ทั่วไป  ในทุกอำเภอ

2.  ที่ราบสูง  และที่ราบเชิงเขา  ได้แก่  ด้านตะวันออกของเขาสอยดาวจรดชายแดนไทย-กัมพูชา  ในพื้นที่อำเภอสอยดาว และอำเภอโป่งน้ำร้อน ด้านใต้ของเขาสามง่าม  พื้นที่ตอนกลางอำเภอขลุง  และตะวันออกของอำเภอมะขาม อีกบริเวณหนึ่งระหว่างเขาสอยดาวกับเขาชะมูล ในพื้นที่อำเภอแก่งหางแมว  อำเภอเขาคิชฌกูฏ และทางตอนเหนือของอำเภอท่าใหม่

3.  ที่ราบลุ่มน้ำและที่ราบลุ่มชายฝั่งทะเล ได้แก่  ลุ่มน้ำคลองโตนด  ไหลผ่านอำเภอหางแมว  อำเภอเขาคิชฌกูฏ  อำเภอท่าใหม่  ลุ่มน้ำจันทบุรีไหลผ่านทางตะวันตกของอำเภอมะขาม  อำเภอเมืองจันทบุรี  อำเภอแหลมสิงห์  ลุ่มน้ำพังราด มีเฉพาะลำน้ำสาขา  อยู่ในพื้นที่อำเภอนายายอาม  แล้วไหนไปประจบกับลำน้ำสาขาจากอำเภอแกลง จังหวัดระยอง  รวมเป็นลำน้ำพังราดไหลลงทางตอนใต้เป็นแนวเขตระหว่างจังหวัดจันทบุรี  และจังหวัดระยอง  ลุ่มน้ำเวฬุ  ไหลจากเหนือลงใต้  ในเขตอำเภอขลุง  ส่วนที่ราบชายฝั่งทะเลได้แก่  พื้นที่ตอนใต้ของอำเภอนายายอาม  อำเภอท่าใหม่ อำเภอแหลมสิงห์  และอำเภอขลุง
นอกจากนี้จังหวัดจันทบุรีมีชายฝั่งทะเล  ที่มีระยะทางยาวประมาณ 108 กิโลเมตร  ประกอบด้วยอ่าวและหาดทรายหลายแห่ง  และมีเกาะต่างๆ ที่สำคัญ คือ เกาะนมสาว  เกาะจุฬา  เกาะเปริด  เกาะนางรำ  เกาะกวาง ในเขตอำเภอแหลมสิงห์  และเกาะจิกนอก ในเขตอำเภอขลุง 

    ลักษณะภูมิอากาศ

        จังหวัดจันทบุรี  ตั้งอยู่ในเขตที่มีอากาศร้อนชื้น  มีฝนตกชุกติดต่อกันประมาณ 6 เดือน/ปี  อุณหภูมิเฉลี่ยตลอดปี 28.46 องศาเซลเซียส ประกอบด้วย 3 ฤดู คือ

ฤดูร้อน  ตั้งแต่กลางเดือนกุมภาพันธ์ ถึงกลางเดือนพฤษภาคม
ฤดูฝน  ตั้งแต่กลางเดือนพฤษภาคม ถึงกลางเดือนตุลาคม
ฤดูหนาว ตั้งแต่กลางเดือนพฤศจิกายน ถึงกลางเดือนกุมภาพันธ์

    การใช้ประโยชน์ที่ดิน

        ลักษณะการใช้ที่ดินจังหวัดจันทบุรี  แบ่งตามสภาพภูมิศาสตร์ได้เป็น 3 ลักษณะพื้นที่ ดังนี้
(1) พื้นที่ตอนบน  ประกอบด้วย  พื้นที่ของอำเภอแก่งหางแมว  อำเภอท่าใหม่  อำเภอมะขาม  อำเภอสอยดาว  อำเภอโป่งน้ำร้อน  อำเภอเขาคิชฌกูฏ    และตอนบนของอำเภอขลุง  ซึ่งสภาพภูมิประเทศเป็นภูเขา  ป่าไม้  สลับด้วยที่ราบเชิงเขา และที่ราบระหว่างภูเขา ใช้ประโยชน์ในการปลูกพืชไร่  เขตป่าสงวน  ไม้ยืนต้น และไม้ผลสลับกัน

(2) พื้นที่ตอนกลาง  ประกอบด้วย  พื้นที่ฝั่งเหนือและใต้ของทางหลวงสายบางนา-ตราด (สุขุมวิท) ในเขตอำเภอท่าใหม่  อำเภอเมืองจันทบุรี อำเภอขลุง  และตอนบนของอำเภอแหลมสิงห์ ซึ่งสภาพภูมิประเทศเป็นที่ราบมีภูเขาสลับบ้างเล็กน้อย ใช้ประโยชน์ในการทำสวนผลไม้ สวนยางพารา และการค้าขาย

(3) พื้นที่ตอนล่าง ประกอบด้วย พื้นที่ตอนล่างของอำเภอนายายอาม อำเภอท่าใหม่  อำเภอเมืองจันทบุรี อำเภอขลุง  และอำเภอแหลมสิงห์เกือบทั้งหมด  ซึ่งสภาพภูมิประเทศเป็นที่ราบใกล้ชายฝั่งทะเลสลับด้วยภูเขาขนาดย่อม และป่าชายเลนใช้ประโยชน์ในการทำนา ปลูกไม้ยืนต้น ทำสวนผลไม้ ทำการประมงและการเพาะเลี้ยงชายฝั่ง

    ทรัพยากรน้ำ

        แหล่งน้ำธรรมชาติ จังหวัดจันทบุรี เป็นจังหวัดชายฝั่งทะเล จึงมีแม่น้ำลำธารสายต่างๆ หลายสาย ซึ่งทิศทางการไหลของน้ำ จากเหนือลงใต้เป็นส่วนใหญ่ ประกอบด้วย
1. แม่น้ำพังราด เป็นลำน้ำกั้นพรมแดนระหว่างจังหวัดจันทบุรี และระยองแม่น้ำพังราดเป็นลำน้ำสายสั้นๆ มีความยาวจากต้นกำเนิดของลำน้ำเขาวงศ์ถึงปากแม่น้ำพังราด ยาวทั้งสิ้น 30-50 กิโลเมตร ลำน้ำตอนต้นเกิดจากคลองเขาวงศ์ คลองนายายอาม  นอกจานี้ยังมีคลองห้วงหิน และคลองห้วยเตย  ซึ่งมีกำเนิดมาจากเขาทะลาย ไหลลงสู่คลองนายายอามและต่อเนื่องเป็นลำน้ำพังราดในที่สุด

2. แม่น้ำวังโตนด  มีกำเนิดมาจากเนินเขาบริเวณเขตติดต่อระหว่างอำเภอท่าใหม่ จังหวัดจันทบุรี  อำเภอเมืองสระแก้ว  จังหวัดสระแก้ว  และอำเภอสนามชัยเขต จังหวัดฉะเชิงเทรา ซึ่งมีลำน้ำสาขาที่สำคัญ คือ คลองโตนด และคลองประแกต

3. แม่น้ำจันทบุรี  เป็นแม่น้ำที่มีความสำคัญที่สุดของจังหวัดจันทบุรี ประกอบด้วย แม่น้ำสาขาที่สำคัญ คือ คลองตารอง  และคลองตาหลิว  นอกจากนี้ ยังมีคลองทุ่งเพล (คลองปรือ หรือคลองพยาธิ)  ไหลลงมารวมกับแม่น้ำจันทบุรีที่ตอนใต้ของวัดพญาล่าง ผ่านตัวเมืองจันทบุรี ออกปากแม่น้ำที่อำเภอแหลมสิงห์รวมความยาวทั้งสิ้น  123 กิโลเมตร

4. แม่น้ำเวฬุ  มีกำเนิดจากคลองขวาง ซึ่งเกิดจากหุบเขาชะอม และเขาทุ่งสะพานหินตั้งอยู่ห่างจากอำเภอมะขาม ทางตะวันออก 10 กิโลเมตร แม่น้ำเวฬุ  มีความยาวทั้งสิ้น 87.5 กิโลเมตร

    แหล่งน้ำชลประทาน

        ที่มีอยู่ภายในจังหวัดจันทบุรี  สร้างแล้วเสร็จถึงปี 2550 มีจำนวนทั้งสิ้น 134 โครงการ แยกเป็น
- โครงการชลประทานขนาดกลาง  จำนวน  11 โครงการ พื้นที่ชลประทาน 210,900 ไร่
- โครงการชลประทานขนาดเล็ก  จำนวน 123 โครงการ พื้นที่ชลประทาน 105,460 ไร่